فعالیت (صفحه 54 کتاب درسی)

وسایل و موادّ لازم: آینه، نان، آب، شیر

1- یک تکّه‌ی کوچک نان را روی زبان خود بگذارید. آیا مزه‌ای را احساس می‌کنید؟ خیر 
2- نان را به آرامی بجوید؛ حالا چه مزه‌ای را احساس می‌کنید؟ وقتی نان با آب دهان مخلوط می‌شود مزّه‌ٔ آن را حس می‌کنیم.
3- پس از خوردن نان، دهان خود را با آب بشویید و کمی شیر را به آرامی بنوشید؛ چه مزه‌ای را احساس می‌کنید؟ مزّه‌ٔ شیر را احساس می‌کنیم.
کدام مزه را زودتر احساس کردید؟ مزّه‌ٔ شیر را زودتر احساس می‌کنیم.
4- اکنون دهانتان را دوباره بشویید. زبانتان را بیرون بیاورید و در آینه ببینید. مشاهده‌های خود را بیان کنید. زبان ما به رنگ صورتی است. روی زبان پرزها و برجستگی‌هایی دیده می‌شود. زبان به راحتی در دهان حرکت می‌کند و به اطراف دهان می‌چرخد.

– از این فعّالیت چه نتیجه‌ای می‌گیرید؟ چرخیدن زبان در دهان به جویدن غذا کمک می‌کند و پرزها و برجستگی‌ها روی سطح زبان باعث می‌شوند مزهٔ غذاها را احساس کنیم.

چشیدن

زبان ماهیچه‌ای است که به جویدن غذا در دهان و مخلوط شدن آن با بُزاق (آب دهان) کمک می‌کند. روی زبان برجستگی‌هایی وجود دارد. این برجستگی‌ها مزه‌ی غذا را دریافت می‌کنند و از طریق عصب چشایی به مغز پیام می‌فرستند.

وقتی غذا را می‌جَویم، ذرّه‌های آن در بزاق دهان حل می‌شوند. در همین زمان، عصب چشایی به مغز پیام می‌برد و ما مزه‌هایی مثل شیرینی یا تلخی را تشخیص می‌دهیم.

ما برای آنکه غذاهای مختلف را تشخیص بدهیم، باید بوی آنها را هم حس کنیم.

بوییدن

وقتی در فصل بهار در باغ یا بوستان قدم می‌زنیم، بوی گل‌های گوناگون به مشام می‌رسد. پس از باران، بوی خاک باران خورده را احساس می‌کنیم. وقتی به خانه وارد می‌شویم، بوی خوش غذا به مشاممان می‌رسد.

حتّی بوی یک عطر، ما را به یاد کسی می‌اندازد که از آن استفاده می‌کند. بوی خوش برای ما دلپذیر است امّا بوی ناخوشایند ما را آزرده می‌کند.

وقتی گلی را می‌بوییم، درون بینی‌مان چه اتّفاقی می‌افتد؟
بوی موادّ گوناگون را چگونه احساس می‌کنیم؟
شکل زیر را به دقّت نگاه کنید.

با بوییدن یک گل، ذرّه‌های بودار همراه هوا وارد بینی می‌شوند. این ذرّه‌ها به سلّول‌های گیرنده‌ی بو، که در قسمت بالای بینی قرار دارند، می‌رسند. سلّول‌های گیرنده‌ی بو به مغز پیام می‌فرستند و ما بوهای مختلف را تشخیص می‌دهیم. ذرّه‌های بودار را نمی‌توانیم با چشم ببینیم.

لمس کردن

به پشت و کف دست خود نگاه کنید؛ چه چیزهایی مشاهده می‌کنید؟ کف دست صاف است و خطوطی روی آن و انگشتان دیده می‌شود. در پشت دست‌ها نیز رگ‌هایی دیده می‌شوند. کف دست ضخیم‌تر و کلفت‌تر از پوست روی دست است.

پوست، بدن ما را پوشانده است و از آن در برابر میکروب‌ها، سرما و گرما محافظت می‌کند.

در پوست گیرنده‌های گوناگونی قرار دارند. این گیرنده‌ها، مغز را از وجود سرما، گرما، لمس و تماس آگاه می‌کنند. برای مثال، وقتی حشره‌ای روی پوست ما حرکت می‌کند، گیرنده‌های پوست به مغز پیام می‌فرستند و ما را از وجود آن آگاه می‌کنند.

تعداد گیرنده‌های لمسی در بعضی از بخش‌های بدن بیشتر از جاهای دیگر است. هر جا که تعداد این گیرنده‌ها بیشتر باشند، پوست آن قسمت، حسّاس‌تر است.